Ostryż długi (kurkuma)
(Curcuma longa) Ostryż jest gatunkiem runa lasów monsunowych i spotykany nawet do wysokości 900 m n.p.m. Prawdopodobnie pochodzi on z zachodnich Indii, a od pradawnych czasów powszechnie uprawiany jest w Indiach, zachodnim Pakistanie, Chinach, na Półwyspie Malajskim, Cejlonie oraz na Antylach.
Ostryż długi pochodzi z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae) i nazywany jest ostryżem barwierskim, kurkumą indyjską czy szafranem indyjskim.
Kurkuma to potężna bylina o zgrubiałych, krótkich, palczasto rozgałęzionych i intensywnie pomarańczowych kłączach. W warunkach naturalnych osiąga ona nawet 2 metry wysokości. Liście tej rośliny są ciemnozielone, długie i szeroko lancetowate. Kwiaty kurkumy są żółte, grzbieciste o lejkowatej koronie, a owocem jest skórzasta torebka.
Surowcem leczniczym i przyprawowym jest kłącze ostryżu długiego (Rhizoma Curcumae longae).
Kłącza ostryżu starannie wykopuje się z ziemi, następnie czyści i obgotowuje w wodzie dla zminimalizowania żywotności, a na koniec suszy na słońcu. Kłącza i liście są niezwykle bogate w kurkumowy olejek lotny, zawierający związki terpenowe: tumeron o pięknym zapachu piżma oraz zingiberen o podobnym do imbiru, ale jeszcze bardziej ostrym smaku i aromacie. W bulwach ostryżu obecny jest również pomarańczowy, nierozpuszczalny barwnik organiczny kurkumina, który używany jest do farbowania tkanin oraz jako dodatek w przemyśle spożywczym i kosmetycznym.
Surowcem leczniczym jest utarte i podsuszone kłącze kurkumy.
Kłącza ostryżu zawierają dużo skrobi, do 6% tłuszczu i tyle samo soli mineralnych obfitujących w mikroelementy. Surowiec pozyskany z kłączy działa żółciotwórczo, rozkurczowo, bakteriobójczo i przeciwzapalnie. Dzięki dużej ilości kurkuminy pobudza on wątrobę do zwiększonego wytwarzania żółci, ułatwia jej przepływ, a także przywraca naturalną kurczliwość pęcherzyka żółciowego i zwieracza Oddiego.
Związki czynne ostryżu długiego skutecznie niszczą bakterie i likwidują wywołane przez nie stany zapalne.
Ze względu na swój skład chemiczny ostryż stosuje się w stanach zapalnych dróg żółciowych, kamicy, niewydolności wątroby, zaburzeniach trawienia, przebytych żółtaczkach oraz w rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych. Ostryż długi wchodzi także w skład mieszanek leczniczych, skutecznie obniżających poziom cholesterolu. Surowiec okazał się także skuteczny w leczeniu chorób żołądka, problemach z krzepliwością krwi oraz w zaburzeniach cyklu miesięcznego.
Ostryżowi długiemu przypisuje się zbawienne dla cery właściwości antyoksydacyjne.
Ostryż wykorzystuje się obecnie w kosmetyce naturalnej do pielęgnacji cery dojrzałej i zmęczonej. Maski do twarzy z kurkumy działają antybakteryjnie, łagodzą podrażnienia, rozjaśniają i wyrównują koloryt skóry. Ostryż jest również stosowany w leczeniu objawów trądziku różowatego, łagodzi zaczerwienienia i działa antyseptycznie. Kurkumina zawarta w ostryżu wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne, dlatego stosuje się ją w leczeniu głębokich ran i rozległych oparzeń.
Właśnie dzięki właściwościom antybakteryjnym kurkuma stała się tematem badań w kierunku utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej.
Płukanka zawierająca ekstrakt z kłączy ostryżu widocznie redukuje kamień nazębny oraz zmniejszyła stan zapalny dziąseł. Kosmetyki do włosów na bazie jego surowca regulują nadmierne wytwarzanie łoju, a także zwalczają grzyby odpowiedzialne za powstawanie łupieżu.
Kurkuma była i jest bardzo popularną przyprawą w krajach tropikalnych, co jeszcze o niej wiemy?
Kurkuma w postaci sproszkowanej jest obowiązkowym dodatkiem do wielu potraw, a także wchodzi w skład słynnej przyprawy curry. W Indiach wyciągi z ostryżu służą do barwienia niektórych produktów żywnościowych, stąd popularna nazwa surowca szafran indyjski. Wyciąg alkoholowy z kurkumy służy do wyrobu tzw. papierka kurkumowego, dzięki któremu w laboratoriach chemicznych można wykryć obecność kwasu borowego, borany i alkalia. Ciekawym faktem jest to, że struktura chemiczna kurkuminy została zbadana i opisana dopiero na początku XX w. przez polskich badaczy.