Mak lekarski
(Papaver somniferum L.) Mak lekarski to roślina jednoroczna z rodziny makowatych (Papaveraceae). Znamy go również pod nazwami takimi jak mak ogrodowy, opich, patroch czy patrzak. Drugi człon nazwy, somniferum, pochodzący od łacińskiego somnus – sen i fero – niosę, nawiązuje do usypiających właściwości maku. Mak lekarski rośnie na glebach żyznych, zasobnych w próchnicę i wapń, ponieważ jest gatunkiem o dużych wymaganiach pokarmowych. Pierwotnym obszarem występowania maku jest najprawdopodobniej Azja Południowo-Zachodnia. Współczesne formy maku lekarskiego pochodzą od maku szczeciniastego, który uprawiany był w Europie i Azji Mniejszej dla oleistych nasion już w epoce kamienia łupanego.
Mak lekarski – co charakterystycznego możemy zaobserwować w jego budowie?
Maki lekarskie dorastają do 100-140 cm wysokości. Posiadają proste łodygi, które w górnej części się rozgałęziają. Liście dolne maku są duże, podłużnie jajowate i pokryte warstwą wosku. Mak lekarski rozmnaża się z nasion, które wysiewa się na wiosnę wprost do gruntu, a kwitnie od maja do czerwca. To wtedy możemy oglądać jego piękne, duże kwiaty o białych lub barwnych płatkach i zielonych kielichach składających się z dwóch działek opadających przy rozkwitaniu. Barwa płatków maku, kształt ich owoców oraz barwa nasion są charakterystycznymi cechami odmianowymi. Owocem tej rośliny jest torebka zwana potocznie makówką, z licznymi, bardzo drobnymi nasionami barwy niebieskoszarej. Przez całą roślinę przebiegają rurki mleczne wypełnione białym sokiem mlecznym.
Z magicznych obrzędów i religii mak zawędrował wprost do laboratoriów.
Znaczenie maku jako surowca leczniczego widocznie wzrosło dopiero w XIX w., po dokładnym przebadaniu jego składu. Olej makowy posiada wysoką zawartość tokoferoli, a także tokotrienole i fitosterole. Tokoferole i tokotrienole to organiczne związki chemiczne, które można nazwać witaminą E i które w widoczny sposób rozprawiają się z wolnymi rodnikami. Z kolei fitosterole (sterole roślinne) stymulują syntezę kolagenu, działają przeciwzapalnie, przyspieszają regenerację i gojenie naskórka.
Olej makowy zawiera głównie kwas linolowy (aż 62%) oraz w mniejszych ilościach kwasy: oleinowy i palmitynowy. Nasiona maku lekarskiego zawierają duże ilości wapnia, a także cynk, fosfor i potas.
Do uzyskania 1 litra oleju makowego należy sprasować około 4 kilogramy nasion maku!
Z ziaren maku produkuje się niezwykle wartościowy olej makowy. Jest on klarowny i przejrzysty, a tłoczony na zimno ma barwę jasnosłomkową. Olej ten ma delikatny orzechowy smak i specyficzny zapach nasion maku. Zarówno nasiona maku, jak i olej z tej rośliny, cechują się wysoką zawartością witaminy E oraz bogactwem witamin z grupy B (np. ryboflawiną, niacyną, kwasem pantotenowym, kwasem foliowym czy tiaminą).
Olej z maku lekarskiego warto stosować zewnętrznie przy codziennej pielęgnacji każdego rodzaju skóry, a w szczególności skóry wrażliwej.
Olej makowy wzmacnia strukturę naczyń krwionośnych, a także powoduje stabilizację śródbłonków naczyń krwionośnych. Posiada właściwości nawilżające, odżywcze oraz regenerujące. Stosowany jest również jako odżywka do włosów, szczególnie tych pozbawionych blasku i żywotności, a kąpiele olejowe nie obciążają struktury włosa, ze względu na wyjątkowo lekką formułę.
Jakie jeszcze cudowne działanie ma na naszą skórę mak lekarski?
Jako składnik kosmetyków pielęgnacyjnych polecany jest do cery wrażliwej i naczynkowej. Znacząco wzmacnia kruche naczynia krwionośne i łagodzi podrażnienia, a dzięki zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych wykazuje skuteczne działanie ujędrniające i antycellulitowe. Używany zewnętrznie, dzięki niezwykle delikatnej formule, zapobiega tworzeniu się zaskórników, a także przyspiesza gojenie się ran.
Gdzie jeszcze mak lekarski znalazł zastosowanie?
W krajach germańskich i wschodnich dojrzałe nasiona maku są używane w kuchni. Pieczenie wzmacnia ich przyjemny i orzechowy smak. Nasiona maku służą także do aromatyzowania chleba i słodkiego lub słonego pieczywa. Zmielone nasiona są często dodawane do niektórych mieszanek przyprawowych. Mak lekarski znajduje również zastosowanie jako nośnik substancji farmakologicznych, a nawet w przemyśle, przy produkcji farb olejnych i lakierów.
Mak lekarski pojawił się już w pierwszym tysiącleciu p.n.e., a jego uprawa zdumiewająco szybko rozprzestrzeniła się w Egipcie, Italii i Arabii.
W IX wieku uprawa maku dotarła dalej na wschód, do Iranu, Indii i Chin. W Sumerze ponad 3 tysiące lat p.n.e. mak lekarski nosił nazwę hul gil (roślina radości) i był czczony jako dar Bogów i święta roślina. W Starożytnej Grecji korzystano z przeciwbólowych właściwości soku mlecznego nazywanego Mekonium. Wtedy też uprawy przeniosły się do Europy, gdzie zaczęto tłoczyć znany nam dziś olej makowy. Natomiast w Polsce ślady obecności maku pochodzą z epoki żelaza.
